Między magią a herezją – Sapkowskiego ciąg dalszy cz. 2

Szyb Kultury

No i stało się. Nasz podcast o trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego sam stał się trylogią. Ciągle jest z nami Kamil Wons z redakcji czasopisma idei "Pressje". Tym razem mierzymy się z największym być może mitem narosłym wokół średniowiecznej inkwizycji: jej rzekomą fiksacją wokół polowania na czarownice. Otóż wbrew popkulturze w "ciemnym średniowieczu" kościelni inkwizytorzy podzielali nastawienie powieściowego Grzegorza Hejncze i tropienie czarownic obchodziło ich niewiele albo wcale. Regres nastąpił później, w czasach nowożytnych: osławiony "Młot na czarownice" wyszedł przecież w 1487 r., rozpowszechnił go wynalazek druku, a w swojej praktyce procesowej posługiwały się nim sądy świeckie, a nie inkwizycja kościelna.

Rozmawiamy także o tym, jakie piętno inkwizycja wywarła na samym Śląsku. Chyba najbardziej jej niesławnym epizodem w regionie stał się proces świdnickich beginek w 1332 r. Pomimo tego, że od akcji powieści Sapkowskiego dzieli to wydarzenie sto lat, wszyscy zainteresowani potrafią ze szczegółami o nim opowiadać. Szkoda w końcu, aby research historyczny autora się zmarnował... W podcaście nie było czasu wchodzić w szczegóły, ale dla zainteresowanych przedstawiamy krótkie streszczenie sprawy.

Beginki, wraz z ich męskimi odpowiednikami – begardami, były rodzajem świeckiego para-zakonu; parały się dobroczynnością, ale także praktykowały model pobożności odbiegający od kościelnej ortodoksji. Po dwóch wiekach rozwoju w łacińskiej Europie tego niejednolitego ideowo i organizacyjnie ruchu, w początkach XIV w. władze kościelne zaczęły rozwiązywać poszczególne "złe" wspólnoty beginek i begardów, a nawet wytaczać im inkwizycyjne procesy o herezję. Fala ta dotknęła również Śląsk.

W 1330 r. swoją misję w diecezji wrocławskiej rozpoczął inkwizytor Jan Schwenkenfeld. Po dwóch latach zbieranie dowodów poddał pod sąd inkwizycyjny 16 świdnickich beginek – ich zeznania potwierdzały, że pod płaszczykiem "uczciwego" zgromadzenia zalęgła się nielegalna sekta, która ubezwłasnowolniała swoje członkinie typowymi metodami manipulacji psychicznej. Ogłoszono wyroki: od kary śmierci dla przywódczyń poprzez więzienie do wygania. Nic nie wiemy na temat faktycznej egzekucji tych wyroków. Przebieg procesu znamy dzięki zachowanym protokołom sądowym (zob. S. Wrzesiński, Inkwizycja w Królestwie Polskim i księstwach śląskich, Warszawa 2021)

W odcinku wykorzystano na prawach cytatu fragmenty następujących utworów:
– Narrenturm (autor A. Sapkowski, adaptacja audio Polskiego Radia i Audioteka.pl)
– Monty Python i Święty Graal (W. Brytania 1975, reż. T. Jones i T. Gilliam)
– Ballada o Inkwizycji (muz., słowa i wyk. S. Kojkoł, 2021)
– Hiszpańska Inkwizycja (Latający Cyrk Monty Pythona sezon 2, odc. 2, W. Brytania 1970)

W grafice wykorzystano fragment obrazu "Sabat na Łysej Górze" autorstwa Pawła Wróbla.

Odcinek stanowi część cyklu "Śląsk sztuką pisany" i został zrealizowany w ramach grantu Muzeum Historii Polski "Patriotyzm Jutra".